O‘zbekistonda quyosh elektr stansiyalari: istiqbollar, foyda va o‘zini oqlash muddatlari

Bunday loyihalarning o‘zini oqlash muddati 5–10 yilni tashkil etadi

O‘zbekistonda quyosh elektr stansiyalari: istiqbollar, foyda va o‘zini oqlash muddatlari

Quyosh elektr stansiyalari (QES) — bu quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantiruvchi energetik obyektlardir. Bu jarayon quyosh panellari (fotoelektrik modullar) yoki quyosh konsentratorlari yordamida amalga oshiriladi. O‘zbekiston o‘z geografik joylashuvi va iqlim sharoiti tufayli quyosh energetikasini rivojlantirishda ulkan salohiyatga ega.

O‘zbekistonda quyosh energetikasining salohiyati

O‘zbekiston — dunyodagi eng quyoshli mamlakatlardan biri. Bir yilda quyoshli kunlar soni 300 taga yetadi, yillik quyoshli soatlar miqdori esa 2800–3000 ni tashkil etadi. Bu quyosh energetikasini mamlakat energetika sektoridagi eng istiqbolli yo‘nalishlardan biriga aylantiradi.

Quyosh elektr stansiyalari O‘zbekistonga quyidagi imkoniyatlarni beradi:

  • Yoqilg‘i, ayniqsa, tabiiy gazga bo‘lgan bog‘liqlikni kamaytirish.
  • Uglerod izini qisqartirish va parnik gazlar chiqindilarini kamaytirish bo‘yicha xalqaro majburiyatlarni bajarish.
  • Barqaror energetik infratuzilmani yaratish.

Quyosh elektr stansiyalarining foydalari

  1. Iqtisodiy foyda:
  • Qurilish va uskunalarga dastlabki xarajatlardan so‘ng ekspluatatsiya xarajatlari minimal bo‘ladi.
  • Quyosh — bepul energiya manbasi bo‘lib, uzoq muddatli xarajatlarni kamaytiradi.
  • Hududlarga investitsiyalar jalb qilinishi va yangi ish o‘rinlari yaratilishi orqali iqtisodiy rivojlanish rag‘batlantiriladi.
  1. Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanish:
  • O‘zbekiston hukumati qayta tiklanadigan energetikani, jumladan, quyosh elektr stansiyalarini rivojlantirishni faol qo‘llab-quvvatlaydi.
  • Soliq ta’tillari, imtiyozli kreditlar va ishlab chiqarilgan elektr energiyasini sotib olish uchun kafolatlangan tariflar kabi imtiyozlar joriy etilgan.
  1. Ekologik afzalliklar:
  • Quyosh energiyasi uglerod chiqindilarini kamaytirishga yordam beradi va atrof-muhit ifloslanishini qisqartiradi.
  • O‘zbekiston o‘zini barqaror rivojlanishga yo‘naltirilgan mamlakat sifatida xalqaro maydondagi obro‘sini mustahkamlashi mumkin.
  1. Energetik mustaqillik:
  • QES tabiiy gazdan elektr energiyasi ishlab chiqarishni qisqartirish imkonini beradi va uni eksport qilish orqali qo‘shimcha daromad keltiradi.

O‘zini oqlash muddatlari va daromad olish

Quyosh elektr stansiyalarining o‘zini oqlash muddati quyidagi omillarga bog‘liq:

  • Qurilish va uskunalarni o‘rnatish qiymati.
  • Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va xalqaro moliyalashtirish imkoniyatlari.
  • Ishlab chiqarilgan elektr energiyasini sotib olish tariflari.
  • Mintaqadagi quyosh nurlanishi darajasi.

Katta quyosh elektr stansiyalari uchun o‘zini oqlash muddati 7–10 yilni tashkil etadi, ammo subsidiyalar va soliq imtiyozlarini hisobga olgan holda bu davr 5–6 yilgacha qisqarishi mumkin. O‘zini oqlash nuqtasiga (investisiya xarajatlarini qoplash) yetishgach, quyosh stansiyalari toza foyda keltira boshlaydi.

O‘zbekistondagi quyosh elektr stansiyalariga misollar

  1. Navoiy QES:
  • O‘zbekistondagi birinchi katta quyosh elektr stansiyasi.
  • Quvvati: 100 MVt.
  • Xalqaro investorlar ishtirokida amalga oshirilgan.
  1. Masdar (BAA) loyihalari:
  • Umumiy quvvati 1000 MVtgacha bo‘lgan bir necha stansiya qurilishi rejalashtirilgan.
  • Zamonaviy texnologiyalardan foydalaniladi, bu esa loyihalar samaradorligini oshiradi.
  1. Samarqand va Jizzaxdagi QES:
  • Davlat va xususiy sheriklik (DXSh) doirasida amalga oshirilmoqda.
  • Bu loyihalar markaziy hududlarni elektr energiyasi bilan ta’minlashda asosiy rol o‘ynaydi.

Investorlar uchun afzalliklar

  • Jozibador shart-sharoitlar: O‘zbekiston ishlab chiqarilgan elektr energiyasini kafolatlangan tariflar bo‘yicha sotib olishni taklif etadi.
  • Ichki bozordagi o‘sish: Mamlakatda elektr energiyasi iste’moli barqaror o‘smoqda, bu esa loyihalarni uzoq muddatda foydali qiladi.
  • Eksport imkoniyatlari: Ortiqcha energiya qo‘shni mamlakatlarga eksport qilinishi mumkin, bu esa bozorlarni kengaytiradi.

    Quyosh elektr stansiyalarini (QES) o‘rnatishning kamchiliklari

Quyosh elektr stansiyalarining ahamiyatli afzalliklariga qaramay, ularni o‘rnatishning ayrim kamchiliklari ham mavjud. Asosiy kamchiliklarni ko‘rib chiqamiz:

  1. Dastlabki sarmoyalarning yuqori bo‘lishi
  • Quyosh elektr stansiyalarini o‘rnatish loyiha qilish, qurilish va uskunalarni (quyosh panellari, akkumulyatorlar) xarid qilish bosqichlarida katta sarmoya talab qiladi.
  • Ekspluatatsiya xarajatlari minimal bo‘lsa-da, dastlabki sarmoya kichik biznes va xususiy shaxslar uchun to‘siq bo‘lib qolishi mumkin.
  1. Ob-havo sharoitlariga bog‘liqlik
  • Quvvat ishlab chiqarish quvvati quyoshsiz kunlarda yoki qishda kamayadi.
  • Quyosh elektr stansiyalari tungi vaqtda ishlamaydi, bu qo‘shimcha energiya manbalari yoki energiya saqlash tizimlaridan foydalanishni talab qiladi.
  1. Katta maydonlarga ehtiyoj
  • Katta QESlarni qurish uchun katta maydon talab qilinadi, ayniqsa sanoat miqyosidagi ishlab chiqarish uchun.
  • Bu qishloq xo‘jaligi yoki boshqa iqtisodiy ahamiyatga ega bo‘lgan yerlar uchun raqobatga olib kelishi mumkin.
  1. Uskunalarning cheklangan xizmat muddati
  • Quyosh panellari o‘rtacha 20–25 yil xizmat qiladi, shundan keyin ularning samaradorligi sezilarli darajada pasayadi.
  • Uskunalarni yangilash qo‘shimcha xarajatlarni talab qiladi.
  • Energiya saqlash tizimida qo‘llaniladigan invertor va akkumulyatorlarning xizmat muddati yanada qisqa (5–15 yil).
  1. Utilizatsiya muammolari
  • Ishlatilgan quyosh panellari va batareyalarda kadmiy va qo‘rg‘oshin kabi toksik moddalar mavjud bo‘lib, ularni qayta ishlash va utilizatsiya qilish qiyinchilik tug‘diradi.
  • Quyosh panellarini qayta ishlash uchun infratuzilmaning rivojlanmaganligi ekologik muammolarga olib kelishi mumkin.
  1. Ayrim hududlarda samaradorlikning pastligi
  • O‘zbekistondagi yuqori quyosh nurlanishiga qaramay, ba’zi hududlarda (masalan, tez-tez qum bo‘ronlari bo‘ladigan joylarda) quyosh panellari chang bilan qoplanishi mumkin, bu ularning samaradorligini kamaytiradi.
  • Panellarni muntazam tozalash texnik xizmat ko‘rsatish xarajatlarini oshiradi.
  1. Energiya zichligining pastligi
  • Quyosh panellari birlik maydonga nisbatan gaz yoki ko‘mir elektr stansiyalariga qaraganda kamroq energiya ishlab chiqaradi.
  • Katta shaharning energetik ehtiyojlarini qondirish uchun juda ko‘p quyosh panellari kerak bo‘ladi.
  1. Tashqi texnologiyalarga bog‘liqlik
  • Quyosh stansiyalarining aksariyat komponentlari (panellar, invertorlar) O‘zbekistonda import qilinadi, bu esa jahon bozorlariga bog‘liqlikni oshiradi.
  • Valyuta kurslarining o‘zgarishi va logistika muammolari loyihalarning narxini oshirishi mumkin.
  1. Energiya saqlash miqyosi cheklangan
  • Samarali energiya saqlash tizimlari yo‘q bo‘lgan holda kunduzi ishlab chiqarilgan ortiqcha energiya yo‘qotiladi.
  • Zamonaviy akkumulyatorlar hozircha katta hajmdagi energiyani iqtisodiy samarali saqlashga imkon bermaydi.

Quyosh elektr stansiyalari istiqbolli energiya manbai bo‘lishiga qaramay, ularni o‘rnatish va ekspluatatsiya qilish ayrim muammolar bilan bog‘liq. Bu kamchiliklarni minimallashtirish uchun texnologiyalarni rivojlantirishga sarmoya kiritish, uskunalar ishlab chiqarishni lokalizatsiya qilish va ishlatilgan komponentlarni utilizatsiya qilish uchun infratuzilmani rivojlantirish zarur.

Quyosh elektr stansiyalari O‘zbekistonda nafaqat ekologik toza energiya manbai, balki investisiya uchun foydali yo‘nalish hisoblanadi. Quyosh nurlanishi darajasi yuqori bo‘lgani, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi va elektr energiyasiga bo‘lgan talabning ortishi quyosh energetikasini uzoq muddatli rivojlanish uchun istiqbolli sektorga aylantiradi.

Bunday loyihalarning o‘zini oqlash muddati 5–10 yilni tashkil etadi, shundan keyin toza foyda olish davri boshlanadi. O‘zbekiston infratuzilmani rivojlantirishni faol davom ettirmoqda va investorlar uchun jozibador shart-sharoitlarni taklif etmoqda, bu esa mamlakatni Markaziy Osiyoda qayta tiklanadigan energetika bozorining asosiy ishtirokchisiga aylantiradi.

Moliya va biznes haqida ko'proq yangiliklar Telegram kanalda @KPTLUZ

tg

Mavzu bo'yicha materiallar

O‘zbekistonda YHQ buzganlik uchun jarimani qanday to‘lash va shikoyat qilish mumkin
/
O‘zbekistonda YHQ buzganlik uchun jarimani qanday to‘lash va shikoyat qilish mumkin
Moliya boshqaruvida sun’iy intellekt: bugun nimani avtomatlashtirish mumkin va nimani hali avtomatlashtirish mumkin emas
/
Moliya boshqaruvida sun’iy intellekt: bugun nimani avtomatlashtirish mumkin va nimani hali avtomatlashtirish mumkin emas
Tarmoqli biznes nima va u halolmi
/
Tarmoqli biznes nima va u halolmi