IIV YHXX yo‘l harakati kameralariga oid da’volarni rad etdi

Xorijiy mutaxassislar tomonidan aniqlangan O‘zbekistondagi yo‘l harakati qoidalarini buzish kameralaridan olingan fotosuratlar va videolar tizim sinovdan o‘tkazilayotgan sinov serveriga joylashtirilgan va haydovchilarni kuzatish tizimi emas. Bu haqda chorshanba kuni IIV Jamoat xavfsizligi departamenti Yo‘l harakati xavfsizligi xizmati vakillari Amerika IT nashri TechCrunch tomonidan bir kun oldin e’lon qilingan maqolaga izoh sifatida ma’lum qildi.

Tashkilot tizimda zaiflik borligi, shaxsiy ma’lumotlarni oshkor qilishi va transport vositalarining harakatini kuzatish imkonini berishi haqidagi da’volarni rad etdi.

YHXXning markaziy kompyuterlashtirilgan boshqaruv tizimi bo‘limi boshlig‘i, podpolkovnik Suxrob Tursunov post mualliflari “simulyatsiya materiallari” yordamida sinov muhitida yangi ulangan qurilmalar va tizimlarning ishlashini, shuningdek, yangi kiritilgan yo‘l harakati qoidalarini buzish holatlari (masalan, xavfsizlik kamarini taqmaganlik, piyodalarga yo’l bermaganlik va boshqalar) to‘g‘ri qayd etilishi sinovdan o‘tkaziladigan “qumdon”-serverni topganini ta’kidladi. Sinov muddati odatda 10 kun davom etadi.

Sinov serverida mavjud bo‘lgan materiallar asosida hech qanday qoidabuzarlik to‘g‘risidagi hisobotlar yaratilmaydi. Shuningdek, ularda shaxsiy ma’lumotlar yo‘q — faqat transport vositalarining fotosuratlari, deb ta’kidladi xizmat vakili. YHXXning qo‘shimcha qilishicha, transport vositasining ro‘yxatdan o‘tish raqami shaxsiy ma’lumot hisoblanmaydi.

Suxrob Tursunovning ta’kidlashicha, yo‘l harakati qoidalarini buzish ma’lumotlari — bayonnoma, qoidabuzarlik fotosurati va odatda 6−10 soniya davom etadigan videoga ham parolsiz kirish mumkin, ammo faqat QRkod, to‘g‘ridan-to‘g‘ri havola yoki mobil ilovalar orqali. Bu ma’lumotlarni haydovchi ham, transport vositasi egasi yoki advokat kabi boshqa manfaatdor tomonlar ham tekshirishi uchun zarur. Havola avtomatik ravishda yaratiladi va boshqa qoidabuzarliklar uchun havolalarni kuch ishlatish usullari orqali topishning iloji yo‘q.

Fotovideofiksatsiya tizimi faqat yo‘l harakati qoidalarini buzish holatlarini qayd etadi; u transport vositalarining harakatini kuzatmaydi, deb ta’kidladi Suxrob Tursunov. Transport vositalarining harakatini qayd etuvchi, qoidabuzarlik to‘g‘risidagi hisobotlar va tasvirlarni saqlaydigan serverlar va sinov serveri alohida. Birinchisi O‘zbekiston ichidagi “yopiq tarmoq”da joylashgan va xorijdan kirish mumkin emas. Qoidabuzarliklar tasvirlari qoidabuzarlik to‘g‘risida bildirishnoma olgandan so‘ng havola orqali ko‘rish mumkin bo‘lgan bulut serveriga (cloud.yhxx.uz) ko‘chiriladi.

YHXXning ma’lum qilishicha, mamlakat bo‘ylab qoidabuzarliklarni qayd etish uchun 5 mingdan ortiq kamera o‘rnatilgan, jumladan, tadbirkorlarga tegishli kameralar ham bor. Ularning barchasidan kelib tushayotgan ma’lumotlar idoraning Yagona avtomatlashtirilgan axborot tizimida jamlanadi. Xorijiy nashr materialidagi “taxminan 100 ta kamera” degan ma’lumot mualliflarning butun tizimga kirish huquqiga ega emasligini tasdiqlaydi.

Kamera o‘rnatish joylariga kelsak, koordinatalar va manzil fotosuratlarda hukumat qoidalari (2021-yil 21-apreldagi 232-sonli qaror) talablariga muvofiq kamera modeli bilan birga ko‘rsatilgan. Ushbu ma’lumotlar ommaga ochiq va onlayn xaritalar va antiradar kabi ochiq manbalarda muntazam ravishda yangilanib turadi.

O‘zbekiston nafaqat TechCrunch tomonidan tilga olingan Xitoy tizimidan, balki Rossiya, Belarus va boshqa tizimlardan ham foydalanadi — jami 14 ta. Barcha tizimlar va qurilmalar ishga tushirishdan oldin Kiberxavfsizlik markazi tomonidan uch bosqichli baholashdan o‘tkaziladi. Xususan, texnik shartlarga muvofiqligi tekshiriladi, shundan so‘ng tizimning xavfsizlik darajasi bo‘yicha xulosa beriladi. Standartlashtirish agentligidan muvofiqlik sertifikati ham talab qilinadi.

Suxrob Tursunovning so‘zlariga ko‘ra, tizimdagi ehtimoliy zaiflik haqida xabar olgandan so‘ng, Kiberxavfsizlik markazi faktlar bo‘yicha tekshiruv o‘tkazdi va hech qanday tasdiq topmadi. Nafaqat sinov serveri, balki unga bog‘liq tizimlar ham himoyalangan.