O‘zbekistonda Xalqaro tijorat sudi tashkil etiladi

O‘zbekistonda Toshkent xalqaro tijorat sudi (TICC) tashkil etiladi. Bu haqda 10-iyun kuni bo‘lib o‘tgan IV Toshkent xalqaro investitsiya forumida ma’lum qilindi.

U investorlar huquqlarini himoya qilish va tijorat nizolarini samarali hal etishga mo‘ljallangan yangi tuzilma bo‘ladi. Sud Toshkent xalqaro arbitraj markazi bilan birgalikda yangilangan tizimga kiritiladi hamda sud tizimini zamonaviylashtirish va mamlakatda investitsiya muhitini yaxshilashga xizmat qiladi.

Xalqaro arbitraj bo‘yicha mutaxassis va Germaniyaning sobiq adliya vaziri Xerta Doybler-Gmelin ta’kidlaganidek, sud faoliyati nafaqat milliy qonunchilikka, balki YUNSITRAL va Xalqaro savdo palatasi standartlari kabi xalqaro me’yorlarga ham asoslanadi. Bu TICC’ga boshqa sud instansiyalari uchun namuna bo‘lish va Germaniya, Singapur hamda boshqa mamlakatlardagi shunga o‘xshash tuzilmalar qatorida tijorat sudlarining global tarmog‘iga qo‘shilish imkonini beradi.

Uning fikricha, xalqaro sudlar o‘rtasidagi raqobatga qaramay, TICC o‘z o‘rnini egallab, O‘zbekistonning investitsiya maydoni sifatidagi jozibadorligini oshirishga qodir. Bu, o‘z navbatida, qonun ustuvorligini mustahkamlab, iqtisodiy o‘sishga turtki bo‘ladi.

Xalqaro investitsiya huquqi professori Nasser Mohsin Al-Adba BAA va Qatarning xalqaro tijorat sudlarini tashkil etish tajribasi bilan o‘rtoqlashdi. Uning ta’kidlashicha, Yaqin Sharqdagi bunday tuzilmalarning asosiy xususiyatlaridan biri ularning avtonom maqomi hisoblanadi: ular hukumatdan mustaqil ravishda faoliyat yuritadi. Sudyalarni lavozimga tayinlash, ularga to‘lanadigan haq va shart-sharoitlar davlat tomonidan emas, mustaqil kengash tomonidan belgilanadi. Bunday yondashuv tashqi bosim xavfini kamaytiradi va investorlarning ishonchini mustahkamlaydi.

Mamlakat ichidagi xalqaro sudlar zarur, chunki ular xorijiy sudyalar ishtirokida mustaqil huquqiy tizimni yaratadi va xorijiy advokatlarning ishlashiga imkon beradi, – deya tushuntirdi Nasser Mohsin Al-Adba.

Uning so‘zlariga ko‘ra, bunday sudlar orqali joriy etilgan xalqaro amaliyot kontinental huquq tizimiga ega mamlakatlar uchun odatiy bo‘lmagan elementlarni o‘z ichiga oladi: kesishma so‘roq, hujjatlarni oshkor qilish, og‘zaki tinglovlar. Ushbu vositalar sud jarayonlarini yanada shaffof va raqobatbardosh qiladi, mahalliy huquqshunoslarning ishtiroki esa milliy tizimda yangi yondashuvlarning asta-sekin tarqalishiga yordam beradi.

Toshkent davlat yuridik universiteti rektori Islombek Rustambekovning ta’kidlashicha, TICC mamlakatda yuridik ta’limni o‘zgartirishga va huquqiy tizimni modernizatsiya qilishning drayveriga aylanishga qodir. Yangi sud asosan o‘zbek va rus tillarida ishlaydigan va chet el qonunchiligini qo‘llashda deyarli tajribaga ega bo‘lmagan amaldagi sudlardan farqli o‘laroq, ishlarni ingliz tilida ko‘rib chiqish va chet el huquqi normalarini qo‘llash imkonini beradi.

Iqtisodiy sudlar haddan tashqari band bo‘lgan va chet el advokatlari fuqaroligi bo‘lmagan va mahalliy litsenziyaga ega bo‘lmagan mijozlarni himoya qila olmaydigan sharoitda TICC yangi huquqiy amaliyotlarni joriy etish va yuridik maydonni kengaytirish imkoniyatini ochadi.

Rustambekovning so‘zlariga ko‘ra, TICC butun sud tizimini isloh qilishga ilhomlantiradigan o‘ziga xos yuridik laboratoriyaga aylanishi mumkin. Buning uchun yuristlarning yangi avlodini – ingliz tilini biladigan, pretsedent huquqi bilan tanish bo‘lgan va xalqaro muhitda samarali ishlay oladigan mutaxassislarni tayyorlash zarur. Hozirdanoq universitet ta’limga bo‘lgan yondashuvni qayta qurmoqda: ingliz huquqi departamenti ochildi, Buyuk Britaniya va AQSH universitetlari bilan hamkorlik rivojlanmoqda. Yangi o‘quv yilidan boshlab London universiteti dasturlari ishga tushirilmoqda, bu esa talabalarga nafaqat O‘zbekistonda, balki xorijda ham talab yuqori bo‘lgan malakalarni beradi.

TICCda ko‘rib chiqiladigan ishlar kelajakda ta’lim jarayonining bir qismiga aylanadi: talabalar ularni tahlil qiladilar, sud majlislarini taqlid qilishda foydalanadilar va o‘quv kurslariga kiritadilar. Bunday yondashuv, Rustambekovning fikricha, talabalar orasida ham, biznes muhitida ham kasbga qiziqishni oshiradi. Yangi platforma o‘zbek huquqshunosligini xalqaro miqyosga olib chiqish yo‘lida qo‘yilgan qadam bo‘ladi.

Toshkent xalqaro arbitraj markazi direktori Diana Bayzakovaning ta’kidlashicha, TICC va TIAC raqobatchi emas, balki o‘zaro bog‘liqlikda ishlaydi. Bunday format xorijiy kompaniyalarning ishonchini oshiradi, ularga tanlash imkoniyatini beradi: ish ko‘riladigan til, qo‘llaniladigan huquq va nizoni ko‘rib chiqish shaklini muayyan vaziyatga moslashtirish mumkin.

TICCning yaratilishi nizolarni hal qilish vositalarining kengayishi bo‘lib, u ingliz umumiy huquqidan foydalanadigan va sud ishlari ingliz tilida olib boriladigan ixtisoslashtirilgan suddir.

Bayzakovaning so‘zlariga ko‘ra, bunday format xalqaro investorlar uchun ayniqsa muhim, chunki u sudga arbitraj jarayonlarini qo‘llab-quvvatlash: ta’minlash choralarini ko‘rish yoki arbitraj qarorlarini tan olish imkonini beradi.

Biznes-ombudsman o‘rinbosari Jamshid O‘runovning aytishicha, tadbirkorlar nizo kelib chiqqanda qaysi instansiyaga murojaat qilishni mustaqil tanlash imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Uning fikricha, bu jamiyatda adolat va mas’uliyat hissini kuchaytiradi. Shuningdek, O‘runov o‘z ishida nafaqat tizimli muammolarni aniqlash, balki nafaqat hududlar, balki alohida tumanlar darajasida samarali yechimlarni ko‘paytirish muhimligini qo‘shimcha qildi. U xalqaro tajribani joriy etish mahalliy amaliyotni sezilarli darajada yaxshilashi mumkinligini ta’kidladi.

O‘z navbatida, Mari-Anna Birken 2050-yilga kelib milliy va xalqaro sudlar o‘rtasidagi farqlar yo‘qolishi va ularning to‘liq integratsiyasi sodir bo‘lishi mumkin, degan fikrni bildirdi. Ushbu tendensiyaning tasdig‘i sifatida u milliy va xalqaro sud tuzilmalari o‘rtasida ishlar almashinuvi allaqachon amalga oshirilayotgan BAA va Qozog‘iston tajribasiga ishora qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, bunday hamkorlik sud tizimining barqarorligi uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.