Markaziy bank: O’zbekistonda ko’chmas mulk bozoridagi faollik pasaygan

Ikkinchi chorakda ko’chmas mulk faoliyati o’tgan yilning shu davriga nisbatan biroz pasaygan. Bu haqda Markaziy bank hisobotidan ma’lum bo’ldi.

Bu vaqt uchun odatiy bo’lgan bitimlar sonining o’sishi kuzatilmadi va bitimlarning umumiy soni birinchi chorak darajasida qoldi. 

Apreldan iyungacha 80,1 mingta shartnoma tuzildi, bu birinchi chorakda deyarli 80,2 mingtani tashkil etdi. Bitimlarning sezilarli pasayishi Toshkent (-8%), Buxoro (-10%), Toshkent (-12%) va Navoiy (-26%) viloyatlarida — ilgari narxlar oshishi fonida yuqori faollik kuzatilgan hududlarda qayd etildi. Faoliyatning sekinlashishi, ehtimol, ko’chmas mulk bozorining barqarorlashishi bilan bog’liq: uy-joy ta’minoti o’sishda davom etmoqda. Narxlarning pasayishi sharoitida ilgari sotib olingan obyektlar ikkilamchi bozorga chiqariladi yoki ijaraga beriladi. 

Yil boshidan beri ikkilamchi uy-joylarni sotish bo’yicha e’lonlar soni 12,7%ga, ijara bo’yicha esa 18,4%ga oshdi. Shu bilan birga, talab aholi daromadlarining normallashishi, ipoteka kreditining o’sish sur’atlarining pasayishi, inflyatsiyaning barqaror qismining pasayishi va valyuta kursining barqarorligi tufayli muvozanatlashmoqda. Spekulyativ talabning pasayishi bozorni normallashtirish va tuzatishga yordam beradi.

Uy-joy mavjudligini yaxshilash bo’yicha hukumat dasturlari, shu jumladan ipotekani maqsadli yetkazib berish va Markaziy bankning makroprudensial choralari kutilmoqda 

Ko’chmas mulk bozoridagi vaziyatni yanada muvozanatlashtirishga yordam beradi. Ikkinchi chorakda turar-joy ko’chmas mulk bozorida narxlarning sezilarli darajada pasayishi kuzatildi. Narxlarning oylik o’sish sur’ati o’tgan yilning shu davriga nisbatan past bo’ldi. Joriy yilning birinchi olti oyida ikkilamchi bozorda uy-joy narxi 4,5%ga (2023 yil yanvar-iyun oylarida 11,8%ga nisbatan), birlamchi bozorda esa 7,2%ga (o’tgan yarim yillikdagi 10,9%ga nisbatan) oshdi. 

2023 yilning ikkinchi yarmida kuzatilgan yuqori narxlarning doimiy ta’siri tufayli iyun oyi yakunlari bo’yicha ikkilamchi uy-joy narxlarining yillik o’sishi 26,3%ni (dollar ekvivalentida 14,7%) tashkil etdi. Birlamchi bozorda narxlarning o’sish sur’ati nisbatan barqaror bo’lib qolmoqda: yillik nuqtai nazardan, birlamchi bozorda qiymat 35% ga, dollar bozorida esa 22,5% ga oshdi.

Yil boshidan buyon uy-joy ijarasi narxlarining pasayishi tendentsiyasi kuzatilmoqda, Toshkentda esa bu pasayish boshqa mintaqalarga nisbatan ko’proq namoyon bo’lmoqda. Iyun oyida respublika bo’yicha ijara qiymatining yillik o’sishi 12,3% ni tashkil etdi (dollar ekvivalentida 2,1%). Toshkentda ijara indeksi o’tgan yilga nisbatan 1,2%ga kamaydi (dollar indeksi -10,3%). 

Shu bilan birga, uy-joy sotib olish va uni ijaraga olish narxlarining o’sish sur’atlari o’rtasidagi tafovutning o’sishi davom etmoqda, bu esa sotish narxlariga past bosim o’tkazishi va ko’chmas mulk qiymatining o’sishini muvozanatlashi mumkin. Ikkinchi chorakda yer uchastkalari narxlarining dinamikasi ham o’zgardi: Toshkentda iyun oyida yuz gektar yer qiymati 342 mln so’mni tashkil etdi, bu o’tgan yilga nisbatan 25,7%ga ko’pdir.

So’nggi yillarda qurilish sektori, ayniqsa uy-joy qurilishi sohasida sezilarli darajada o’sdi. Markaziy bankning iste’molchilar kayfiyati bo’yicha o’tkazilgan so’rovlariga ko’ra, respondentlarning 15-20% allaqachon uyni ta’mirlash uchun mablag’ sarflagan yoki sarflashni rejalashtirgan, taxminan 8% esa kvartira sotib olmoqchi. 

2021 yildan 2023 yilgacha aholi uy-joylar qurilishiga 71,8 trln so’m ($6,4 mlrd) sarmoya kiritdi, bu esa ushbu segmentda talab yuqori ekanligidan dalolat beradi. Bu, o’z navbatida, ichki bozorda ta’minotning o’sishiga va qurilish sanoatining rivojlanishiga yordam beradi. 

2024 yilning birinchi yarmida 2 mingga yaqin qurilish korxonasi tashkil etildi, yarim yil oxirida esa mamlakatda ushbu sohada 30 mingdan ortiq tashkilot faoliyat ko’rsatdi, bu esa barcha xo’jalik yurituvchi subyektlarning 7%ni tashkil etadi. Shuningdek, barcha xorijiy kapitalga ega korxonalarning 7% qurilish sohasida. Yuqori faollik bilan qurilish materiallarining ichki ta’minoti oshadi, bu narxlarni barqarorlashtiradi va birlamchi bozorda uy-joy narxini pasaytirishga yordam beradi. 

Biroq, ba’zi qurilish materiallari tarkibida yog’och, qora metallar va bo’yoq mahsulotlari kabi import qilingan komponentlar hali ham ustunlik qiladi. Shu bilan birga, eng oddiy qurilish materiallari importini kamaytirish tendentsiyasi mavjud. Hozirgi tendentsiyalarni hisobga olgan holda, qurilishda import qilinadigan tovarlarning narx xavfi kuzatilmaydi.