Anvar Abduqayumov: “Eksportga yo‘naltirilgan strategiya bizni MDH yetakchiga aylantirdi”

“Toy Bola” asoschisi Anvar Abduqayum biznesdagi ilk qadamlar, o‘yinchoqlar ishlab chiqarishga kirib kelishi va MDH bozorini zabt etish sirlarini Kapital.uz bilan bo‘lishdi.

28 yoshida birinchi million dollarini ishlab topgan Anvar Abduqayum bugun “Toy Bola” brendini MDHdagi o‘yinchoqlar bozorida yetakchi o‘ringa olib chiqqan. U bilan suhbatda biznesdagi burilish nuqtalari, eksport strategiyasi va yangi sohalarga kirishda qilgan xatolari haqida gaplashdik.

“Hayotimdagi eng katta burilish — ustozimning maslahati”

— Siz tarjimon va menejer sifatida ish boshlagansiz, ammo 28 yoshga kelib birinchi $1 mln daromadingizni ishlab topgansiz. Bunday tez o‘sishga nima sabab bo‘ldi?

— Hayotimdagi eng katta burilish — biznes ustozimning maslahati bo‘ldi. O‘sha paytda yaxshi ish haqi olardim, xorij safarlari bo‘lardi, hammasi yaxshi edi. Lekin men o‘z ishimni boshlashni xohlardim-u, lekin ikkilanar edim. Shunda ustozim: “O‘z biznesingni boshlashga qodirsan, qo‘rqma”, dedi. Shu gap meni yangi yo‘lga boshladi.

Ikkinchi omil — hamma narsani maslahat bilan qilishim. Uchinchi omil esa qattiq mehnat: 18 soat ishlardim, kuniga atigi 4–5 soat uxlardim. Ham sotuvchi, ham marketolog, ham ta’minotchi o‘zim edim. Ukalarim va otamni ham biznesga jalb qilib, asta-sekin oilaviy biznesga aylantirganmiz.

Matematika — biznesdagi asosiy ustunlik

— Matematika va statistika bo‘yicha ixtisoslashgan maktabdagi bilimlaringiz biznesda qanday foyda bergan?

— Matematika menga tanqidiy va analitik fikrlashni o‘rgatdi. Raqamlar bilan ishlashni bilgan odam oldini ko‘ra oladi. Masalan, buxgalteriya va moliyani ham tez o‘zlashtirdim, chunki hamma narsani formula orqali hisoblab chiqardim.

Sonlar hech qachon aldamaydi. Agar biznesni faqat sezgi bilan boshqarsangiz, xatolik ehtimoli yuqori. Statistikaga asoslangan reja esa xavfni kamaytiradi va qaysi bosqichda yutqazishingiz mumkinligini oldindan ko‘rsatadi.

O‘yinchoqlar g‘oyasi qanday paydo bo‘ldi

— O‘yinchoq va qadoqlash mahsulotlari ishlab chiqarish g‘oyasi qayerdan keldi?

— Dastlab men Sho‘rtan gaz zavodining granulalarini Turkiya va Gollandiyaga eksport qilardim. Turkiyada ishlayotgan paytimda granulani paket zavodiga, u yerdan esa bo‘yoq zavodiga berish jarayonini ko‘rib, katta imkoniyatni angladim: oddiy granula arzon, bo‘yalgan granula esa 10 baravar qimmatroq, paketlar esa undan ham qimmat sotilardi. Shu bois O‘zbekistonda ham bu ishni yo‘lga qo‘yish fikri tug‘ildi. Bozorni o‘rganganimdan so‘ng stanok olib kelib, sheriklar bilan ishlab chiqarishni boshladik.

Keyin xoztovar ishlab chiqarish niyatim bo‘ldi, ammo bu sohada katta raqobat borligini ko‘rib, boshqa yo‘nalish qidira boshladim. O‘g‘lim Xitoy o‘yinchoqlaridan allergiya bo‘lib qoldi va ular tez sinib ketgani sabab, sifatli o‘yinchoq ishlab chiqarish g‘oyasi paydo bo‘ldi. Rossiyada bunday o‘yinchoqlarni ko‘rib, bozor va narxlarni tahlil qilib, O‘zbekistonda ishlab chiqarib, keyinchalik Rossiyaga ham eksport qilishni maqsad qilib, shu sohaga kirib keldim.

“Eksportni birinchi o‘ringa qo‘ydik”

— “Toy Bola” qisqa muddatda MDH’dagi yetakchiga aylandi. Bu nimaning natijasi?

— Dastlabki kunlardanoq faqat eksportni maqsad qildik. Raqobatchilar ichki bozorga e’tibor qaratgan bir paytda biz Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston bozorlarini o‘rgandik, ko‘rgazmalarda qatnashdik, reklama va markirovkalarga sarmoya kiritdik.

Bundan tashqari, dillerlik va distribyutsiya tizimini yo‘lga qo‘ygan birinchi kompaniya bo‘ldik. Shu strategiya bizni MDH’da tez kuchaytirdi.

Eksport yo‘lidagi qiyinchiliklar

— Ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishda qaysi muammolarga duch keldingiz?

— Eng katta muammo — kadrlar yetishmasligi. O‘yinchoq qoliplari tez buzilardi, ularni tuzatadigan mutaxassislar yo‘q edi. Sovplast zavodi yopilgach, faqat bir nechta eski ustalar qolgan edi, ularga navbatda turardik.

Keyin Xitoyga borib, u yerdagi zavodlardan o‘rganib, tizimni O‘zbekistonga olib keldik. Shundan keyin ishlarimiz izga tushgan.

Bozorlar bo‘yicha strategiya

— Sizning mahsulotlaringiz hozir ko‘plab mamlakatlarga eksport qilinmoqda. Bu muvaffaqiyatning siri nimada?

— Butun kompaniyani export-oriented strategiya asosida qurdik. Maqsadimiz — 10 yilda mahsulotlarimizning 50%ini eksport qilish edi. Keyin bu ko‘rsatkichni 80%ga yetkazdik.

Agar kompaniyada aniq strategiya, kuchli marketing va sotuv bo‘limi bo‘lsa, tizim raqamlar va statistikaga asoslangan bo‘lsa — muvaffaqiyat muqarrar.

Xatolar va saboqlar

— Siz turli sohalarda biznes qilgansiz. Qaysi qaroringizni eng katta xato deb bilasiz?

— Restoran va kafe biznesiga kirishim — eng katta xatoim. 2016-yilda talab juda oshgandi, dastlab katta foyda ham ko‘rdim. Lekin bu soha juda ko‘p vaqt va energiyani oladi. Asosiy biznesim — o‘yinchoqlarni rivojlantirishga e’tibor qaratishim kerak edi.

Shu sababli barcha HoReCa loyihalarimni sotib, faqat asosiy yo‘nalish — ishlab chiqarish va eksportga qaytdim.

Yangi yo‘nalishlar va tavsiyalar

— Agar hozir hamma narsani noldan boshlashingizga to‘g‘ri kelsa, qaysi yo‘nalishni tanlardingiz?

— Yosh bo‘lsam, eksport yoki e-commerce mutaxassisi bo‘lardim. Bu sohalarda kelajak bor. Agar hozirgi tajribam bilan noldan boshlashimga to‘g‘ri kelsa, bir nechta yirik zavodning mahsulotlarini eksport qiladigan trading kompaniya ochardim.

“Til bilgan odam biznesda ikki baravar kuchli”

— Xalqaro biznesda til va kommunikatsiya qanchalik muhim?

— Juda muhim. Tarjimon orqali gaplashsangiz, his-tuyg‘ular yetib bormaydi. Xitoy tilini o‘rganganim menga juda katta yordam berdi. Tarjimonlar xatolari tufayli katta zarar ham ko‘rganmiz.

Bundan tashqari, madaniyatni bilish ham muhim. Masalan, Xitoyning janubiy hududidagi odamlar yumshoq gaplashadi, boshqalari esa baland ovozda. Har bir xalq bilan to‘g‘ri kommunikatsiya qila bilish biznes muvaffaqiyatining yarmi.

Quvaytlik investorlar bilan muzokaralar

— Yaqinda Quvaytlik investorlar bilan muzokaralar o‘tkazdingiz. Ular bilan qanday takliflar va shartlar muhokama qilindi?

— Quvaytliklar bilan to‘rt-besh marta uchrashdim, hali ham aloqadamiz. Ularni O‘zbekistonga olib kelib, investitsiya qilishga ko‘ndirish uchun maksimal harakat qildim. Lekin ularning ayrim talablarini bajarish bizning qonunlarimizga zid bo‘lib chiqdi. Shu sababli loyihamiz amalga oshmadi. Ular bu yerda o‘zlari xohlagan sharoitni topa olishmadi va investitsiya qilishdan voz kechishdi.

Umuman olganda, chet el fuqarolariga O‘zbekistonga kelib erkin investitsiya qilish uchun yanada qulay sharoit yaratish mumkin. Ammo yerni xorijliklarga to‘liq sotib yuborish xavfli: xitoyliklar, hindlar kelib, katta hududlarni egallab olishi mumkin. Shu sababdan, hozir chet ellik bemalol firma ochishi mumkin — bu yaxshi. Ammo u yer yoki boshqa aktivlarni o‘z nomiga ololmaydi. Davlat bu qarorni milliy manfaatlarni himoya qilish uchun qabul qilgan deb o‘ylayman.

Biroq arab davlatlari kabi katta moliyaviy imkoniyatga ega investorlarni jalb qilish uchun alohida yondashuv kerak. Menimcha, buning uchun maxsus ilmiy-tadqiqot markazi yoki agentlik tashkil etish lozim. Bu markazning asosiy vazifasi — Arab, Yevropa va Amerika davlatlaridan investitsiyalarni qanday qilib O‘zbekistonga olib kirishni ilmiy asoslash va strategiyalar ishlab chiqish bo‘lishi kerak.

U yerda matematika va statistika bo‘yicha mutaxassislar, kuchli marketologlar, sotuv va PR-menejerlar birgalikda ishlashi zarur. Shu tarzda chuqur tadqiqot o‘tkazilib, aniq strategiya ishlab chiqilsa, biz xorijiy investorlarni jalb qilish bo‘yicha raqobatbardosh modelga ega bo‘lamiz. Natijada O‘zbekistonga katta miqdorda investitsiya kirib keladi.

Kelajakdagi istiqbolli yo‘nalishlar

— Sizningcha, O‘zbekistonda investorlar uchun qaysi sohalar istiqbolli?

— Elektr va gazga qaram sanoat sohalari unchalik o‘zini oqlamaydi — energiya resurslari qimmatlashgan.

Istiqbolli yo‘nalishlar:

• qo‘l mehnatiga asoslangan ishlab chiqarish;
• qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash;
• kon sanoati;
• IT sohasida dastur va ma’lumotlar bazalarini ishlab chiqish;
• kadrlar tayyorlab, chet elga eksport qilish.
  

Xulosa:

Anvar Abduqayumninging hikoyasi bir narsani isbotlaydi: eksportni birinchi o‘ringa qo‘ygan biznes nafaqat ichki bozor, balki butun mintaqani zabt etishi mumkin. Qattiq mehnat, raqamlar asosida qaror qabul qilish va tizimli yondashuv — muvaffaqiyatning asosiy kalitlari.