Chekishga qarshi kurashda O‘zbekiston Shvetsiyadan qanday o‘rnak olishi mumkin

O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida muhim bir davrni boshdan kechirmoqda. Mamlakatda 2,5 milliondan ortiq chekuvchi bor va har yili tamaki bilan bog‘liq kasalliklardan 18 500 dan ortiq odam hayotdan ko‘z yumadi. Chekish xalq salomatligi va farovonligi uchun katta tahdid bo‘lib qolmoqda.

Hukumat tomonidan sigaretning xavfsizroq muqobillarini taqiqlash tashabbusi bu muammoni yanada kuchaytirishi mumkin. Bunday chora millionlab chekuvchilarni chekishni tashlash uchun isbotlangan samarali vositalardan mahrum qilib, sog‘liqni saqlash sohasida erishilgan yutuqlardan voz kechishga olib keladi.

Biroq, jahon tajribasi boshqacha yo‘l borligini ko‘rsatadi: zararlarni kamaytirishga qaratilgan yondashuv. Bu yondashuv chekish bilan bog‘liq xavflarni kamaytirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, nikotindan bir zumda voz kechishni emas, balki asta-sekin xavfsizroq usullarga o‘tishni qo‘llab-quvvatlaydi.

Dalillar shuni ko‘rsatadiki, zararlarni kamaytirish usullari samarali. Shvetsiya ushbu sohada yetakchi mamlakat bo‘lib, bunga yorqin misoldir.

Shvetsiyada mahalliy aholining atigi 4,3 foizi sigaret chekadi, bu dunyodagi eng past ko‘rsatkichdir.

Ushbu yutuq faqat taqiqlar yoki qat’iy chekishga qarshi kampaniyalar orqali emas, balki xavfsizroq nikotin muqobillarini – masalan, snus, nikotin paketlari va elektron sigaretlar kabi xavfsizroq nikotin muqobillarini ommalashtirib, ularni chekuvchilar uchun qulay, arzon va ommabop qilgan holda erishildi.

Natijada, Shvetsiyada nafaqat chekish darajasi kamaydi, balki sog‘liq bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar sezilarli darajada yaxshilandi: mamlakatda saratonga chalinganlar darajasi Yevropa o‘rtacha ko‘rsatkichidan 41 foiz past, chekish bilan bog‘liq o‘limlar esa boshqa Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga nisbatan ikki barobar kam.

O‘zbekiston bilan solishtirganda, mamlakatda chekish darajasi 10,6 foizni tashkil etadi, bu Shvetsiyaning ko‘rsatkichidan ikki baravar yuqori. Agar zararlarni kamaytirish vositalaridan foydalanish imkoniyati bo‘lmasa, bu ko‘rsatkichni sezilarli darajada kamaytirish ehtimoli dargumon.

Yaqinda Ipsos tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonda nikotin paketlaridan foydalanuvchilarning uchdan ikki qismi sog‘lig‘ini yaxshilash, asosan chekishni tashlash uchun ulardan foydalanadi. Eng xavotirli tomoni shundaki, foydalanuvchilarning aksariyati, agar bu muqobillar mavjud bo‘lmasa, sigaret kabi zararliroq mahsulotlarga o‘tishini bildirgan.

O‘zbekistonlik iste’molchilarning deyarli to‘rtdan uch qismi nikotin paketlari chekish darajasini kamaytirishga yordam berishi mumkinligiga ishonadi. Bundan tashqari, uchdan ikki qismi hukumat kam zararli variantlarni, jumladan, nikotin paketlari, elektron sigaretlar va qizdiriladigan tamaki mahsulotlarini faol qo‘llab-quvvatlashi kerak deb hisoblaydi.

Shvetsiya tajribasi shuni ko‘rsatadiki, zararni kamaytirish siyosati muvaffaqiyat qozonishi uchun uchta asosga – “Qulaylik, Ommoboplilik va Arzonlik” tamoyillariga asoslanishi kerak. Chekuvchilar xavfsizroq muqobillarni sigaretlar sotiladigan joylarda oson topa olishi lozim. Mahsulotlar sifatli bo‘lishi va chekish uchun muqobil sifatida tanlashga arziydigan darajada maqbul bo‘lishi zarur. Va, albatta, arzon bo‘lishi shart: agar xavfsizroq muqobillar juda qimmat bo‘lsa, ko‘pchilik chekuvchilar arzonroq, ammo ancha zararli sigaretlardan foydalanishda davom etadilar.

O‘zbekistonda sigaret muqobillarini taqiqlash bu boradagi yutuqlarni yo‘qqa chiqarib, chekuvchilarni eng zararli variantlarga qaytishga majbur qiladi. Taqiqlash talabni yo‘q qilmaydi; aksincha, ko‘pincha odamlarni katta xavf tug‘diruvchi xatti-harakatlarga yoki mahsulotlarga qaytarishga olib keladi. Bu holatda, chekish darajasi oshishi, tamaki bilan bog‘liq kasalliklar ko‘payishi va sog‘liqni saqlash tizimiga bo‘lgan bosim kuchayishi mumkin.

Zararni kamaytirish nikotindan foydalanishni targ‘ib qilish emas, balki chekishni darhol tashlay olmaydiganlar uchun zararni minimallashtirishdir. Bu yondashuv millionlab odamlarning nikotinga qaramlik bilan kurashayotganini tan olib, ularga real va dalillarga asoslangan yechimlar taklif etadi. Shvetsiyaning muvaffaqiyati bu yondashuvning samarali ekanligini isbotlaydi.

Hozir O‘zbekiston Shvetsiya tajribasidan o‘rganib, inson hayotini saqlab qoluvchi zararni kamaytirish strategiyalarini qabul qilish uchun noyob imkoniyatga ega. Yangi Zelandiya va Buyuk Britaniya kabi davlatlar ham tamakining xavfsizroq muqobillarini qabul qilish orqali sog‘liqni saqlash sohasida sezilarli yutuqlarga erishganini namoyish etdi. Shu kabi siyosatlarni joriy etish orqali O‘zbekiston aholining ehtiyojlari va tanlovlarini hurmat qilgan holda sog‘liqni saqlash ko‘rsatkichlarini yaxshilashi mumkin.

Bu hal qiluvchi lahza. Tanlov aniq. Harakat qilish vaqti keldi.

Reklama huquqlari asosida