O‘zbekistonda qanday qilib franshiza ochish mumkin

Franshiza ochishdan oldin birinchi o‘rinda u nima va nima uchun kerakligini bilishimiz lozim. Va eng asosiysi bu tizim kay tartibda ishlaydi? Bugungi maqolamizda aynan shu savollarga javob topishga harakat qilamiz.

Franshiza nima?

Franshiza — bu franchayzing shartnomasining obekti, franchayzerning brendi va biznes modelidan foydalanish huquqlaridan, shuningdek biznesni yaratish va yuritish uchun zarur bo‘lgan boshqa imtiyozlardan iborat tovarlar majmuasi. Franchayza sifatida biznes yuritish usullari, tovar belgisi, intellektual mulkni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonunga muvofiq haq evaziga taqdim etiladigan va rasmiylashtirilgan, franchayzer va oluvchi franchayzi tomonlar o‘rtasida o‘zaro majburiyat va imtiyozlarga ega texnologiya bo‘lishi mumkin.

Franchayzer (sotuvchi) — bu taniqli brendga ega, biznes yuritishda katta tajribaga ega, ijobiy obro‘ga ega, keng mijozlar bazasiga ega kompaniya.

Franchayzi (xaridor) – boshqa birovning brendi ostida ishlash huquqini sotib olgan kompaniya yoki xususiy tadbirkor.

Franchayzing — bu savdo belgisi yoki tijorat belgisini “ijaraga olish”

Franchayzer bilan hamkorlikning qanday turlari mavjud?

Standart franchayzing biznesga endi kirib kelayotganlar uchun juda mos keladi. Ushbu turdagi hamkorlik franchayzer yangi ishlab chiqarilgan franchayzini «qanot ostiga oladi» deb taxmin qiladi. Mualliflik huquqi egasi ishni ochishning barcha bosqichlarida sizga ehtiyotkorlik bilan yordam beradi, lekin sizdan kompaniya standartlariga qat’iy rioya qilishingizni talab qiladi. Ushbu yondashuv bilan siz biznesni boshlash va yuritishda ko‘plab xatolardan qochishingiz mumkin.

Erkin franchayzing tajribali investorlarga ayni mos keladi. Agar siz tajribali tadbirkor bo‘lsangiz va o‘z biznesingizni bozorga tezda olib chiqmoqchi bo‘lsangiz, unda bunday hamkorlik siz juda mos keladi. Unda franchayzingning ishlash qoidalari shartli ravishda belgilanadi, shuning uchun siz o‘zingizning biznesingizga to‘liq egalik qilish imkoniyatiga ega bo‘lishingiz mumkin.

Almashtirish franchayzingi bu yetkazib beruvchilari bazasiga ega bo‘lgan yoki mahsulot va uskunalarni tanlash vaqti aniq bo‘lgan ishbilarmonlar uchun ayni muddao. Masalan, siz umumiy ovqatlanish joyiga egalik qilsangiz — mamlakatning uzoq mintaqasidagi kichik yemakxona bo‘lsa, unda ushbu turdagi hamkorlik sizning biznesingiz uchun eng mos keladi. Bunday holda, franchayzer ish usullari va texnologiyalarini tanlaydi, lekin yetkazib beruvchilarni o‘zingiz tanlaysiz.

Franchayzingning yana bir turi — bu tayyor korxona. Bu franshiza turi tez va ko‘p pul ishlashni boshlashning eng oson usuli. Biroq, ushbu turdagi hamkorlik yangi boshlagan tadbirkor tomonidan katta sarmoyalarni talab qiladi. Asosan, siz barcha kerakli hujjatlar bilan to‘liq tayyor biznesga ega bo‘lasiz. Franchayzer kompaniyaning vakolatxonasini ochadi, keyinchalik u o‘z franchayzilariga yaxshi foiz evaziga sotadi yoki ijaraga beradi.

Franchayzingni ochish uchun qanday hujjatlar kerak bo‘ladi?

2022 yilning 1 iyulidan boshlab kompleks tadbirkorlik lisenziyasi yoki franchayza shartnomalarini ro‘yxatdan o‘tkazishning yangi soddalashtirilgan tartibi kuchga kirdi. Bunday xizmatni davlat xizmatlari markazlari va YAIDXP portali amalga oshiradi.

Ushbu davlat xizmatining reglamenti ilova tomonidan 24.06.2022 yildagi 346-sonli PKM uchun 1-soni bilan tasdiqlangan.

Elektron shaklda ro‘yxatdan o‘tish uchun ariza berishga sizga quyidagilar kerak bo‘ladi:

— BXMning 1/3 qismini to‘lash;

— Elektron anketani to‘ldirish;

— Notarial tasdiqlangan hujjatlarni o‘zbek yoki rus tilida taqdim etish:

— Franchayzing shartnomasi;

— xorijiy franchayzalar uchun xorijiy davlatning tegishli davlat reyestridan ko‘chirma yoki uning o‘rnini bosuvchi xorijiy lisenziya beruvchi tomonidan taqdim etilgan hujjatlar.

Qaysi xollarda franshizada rad etishlari mumkin?

Franchayzing shartnomasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etish uchun asoslar quyidagilar bo‘lishi mumkin:

1) mualliflik huquqi egasida (huquqdan foydalanuvchisining) mutlaq huquqlarining yo‘qligi;

2) ishonchsiz hujjatlarni topshirish yoki to‘liq hajmda emasligi;

3) taqdim etilgan hujjatlarning qonun talablariga mos kelmasligi;

4) tegishli faoliyat turi bilan shug‘ullanish huquqi uchun zarur ruxsatnomalar (lisenziyalar) mavjud emasligi, ular O‘zbekiston qonunchiligiga muvofiq bo‘lishi zarur.

Yuqoridagi sabablardan biri bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tish rad etilgan taqdirda, ariza beruvchi to‘lovni to‘lamasdan 3 oy ichida qayta murojaat qilishi mumkin. Bu muddatdan keyin berilgan so‘rovlar yangi deb hisoblanadi va davlat xizmatining narxini yana qaytadan to‘lash talab etiladi.

Bundan tashqari:

Agar franchayzing shartnomasida tashqi iqtisodiy operatsiyalar (tovarlar, ishlar, xizmatlarning eksport-importi) nazarda tutilgan bo‘lsa, bunday operatsiyalar uchun qonun hujjatlarida belgilangan talablarga rioya qilish kerak.

Agar shartnoma intellektual mulk obektlariga mutlaq huquqlarni o‘tkazishni o‘z ichiga olsa, ushbu huquqlarni intellektual mulk agentligida ro‘yxatdan o‘tkazish kerak bo‘ladi.

Franchayzer bilan shartnoma tuzishda nimaga alohida e’tibor berish kerak?

Mualliflik huquqiga alohida e’tibor berish joiz. Shuningdek, kompaniyaning savdo belgisini tekshirish lozim. Ba’zan, firibgarlar mavjud bo‘lmagan brendga bo‘lgan huquqni sotishga harakat qilishadi yoki mualliflik huquqi muddati tugaydi.

Shartnomaning amal qilish muddati xam e’tibor berish lozim. U muddasiz bo‘lishi yoki ma’lum vaqtgacha tuzilgan bo‘lishi mumkin. Amal qilish muddati tugagandan so‘ng, siz biznesni tark etishingiz va yana noldan boshlashingiz kerak bo‘ladi.

Kompaniyaning barcha mumkin bo‘lgan jarimalarini ko‘rib chiqing. Ko‘pincha franchayzerlar shartnomadan chiqish uchun katta jarimalar to‘lashiga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, biznes egasi kompaniya siyosatiga mos kelmagan taqdirda sizni biznesdan chiqarish huquqini o‘zida saqlab qoladi. Ya’ni, agar to‘satdan sizning sherigingiz sizning harakatlaringiz va kompaniyangiz korporatsiya ichida nazarda tutilgan me’yorlarga javob bermaydi deya qaror qilsa va shartnomada ushbu band mavjud bo‘lsa, sizni osongina ishdan bo‘shatish huquqiga ega bo‘ladi. Shu sababdan sizdan shartnoma shartlarini diqqat bilan o‘qish talab etiladi.   

     $50 mingdan kam investisiya talab qiladigan mahalliy franshizalar

Trip Tour (sayohat agentligi) bitta nuqtaga $3 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 9 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $2 ming.
BTS (ekspress pochta) bitta nuqtaga $6,5 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 6 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $1 ming.
Caffelito (qahvaxonalar tarmog‘i) bitta nuqtaga $22 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 18-24 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $2 ming.

$50 mingdan ortiq investisiya talab qiladigan mahalliy franshizalar

Imzo (Shaffof tuzilmalar) bitta nuqtaga $55 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 12 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $6 ming.
Apexpizza (piseriya) bitta nuqtaga $100 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 18 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $10 ming.
Shef Burger (tez ovqatlanish restoranlari tarmog‘i) bitta nuqtaga $105 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 18 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad  $7 ming
Chopar Pizza (piseriya) bitta nuqtaga $180 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 24 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $5 ming.

$50 mingdan kam investisiya talab qiladigan xorijiy franshizalar

Rich Aroma (parfyum do‘konlari) bitta nuqtaga $9,5 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 10 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $800 dan boshlab.
Labnet (tibbiyot laboratoriyasi) bitta nuqtaga $10 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 12 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $2 ming.
Colizeum (kompyuter klublari tarmog‘i) bitta nuqtaga $44 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 12 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $4,5 ming.

$50 mingdan ortiq investisiya talab qiladigan xorijiy franshizalar

Miniso (uy-ro‘zg‘or buyumlari) bitta nuqtaga $160 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 20 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $6 ming
Gussi Coffeye (qahvaxona) bitta nuqtaga $54,1 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 9 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $5,3 ming
Vitacci (poyafzal saloni) bitta nuqtaga $70 ming sarmoya ketadi, mablag‘lar 11 oyda qoplanadi. Oyiga o‘rtacha daromad $2 ming