O‘zbekistonda bukmekerlik faoliyati: cheklovlar va hozirgi holat

Bukmekerlik faoliyati O‘zbekistonda uzoq vaqt davomida davlat tomonidan qat’iy cheklangan edi. Bu mamlakatda qimor o‘yinlarining ijtimoiy ta’sirini kamaytirishga qaratilgan umumiy siyosat bilan bog‘liq. Ammo so‘nggi yillarda vaziyat o‘zgara boshladi, bu esa mahalliy aholi va xalqaro operatorlar o‘rtasida qiziqishni oshirdi.

Bukmekerlik — bu sport tadbirlari, o‘yinlar yoki boshqa voqealar natijalari bo‘yicha garovlarni qabul qilish va yutuqlarni to‘lash bilan shug‘ullanuvchi faoliyat turi. Bukmekerlar (bukmekerlik kompaniyalari yoki shaxslar) mijozlardan pul tikishlarini qabul qilib, voqealar ehtimoliga ko‘ra koeffitsiyentlarni belgilaydilar.

Tarixiy cheklovlar

1. Qimor o‘yinlariga taqiq

1991-yilda O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng, qimor o‘yinlariga, shu jumladan, bukmekerlik faoliyatiga qat’iy taqiq joriy etilgan. Bu an’anaviy qadriyatlarni saqlash, ijtimoiy tanazzulning oldini olish va qimor o‘yinlari bilan bog‘liq muammolarga qarshi kurashish zarurati bilan izohlangan.

2. Qonuniy operatorlarning yo‘qligi

Yillar davomida mamlakatda rasmiy bukmekerlik idoralari bo‘lmagan. Shunga qaramay, “pinhona” ish olib borgan noqonuniy operatorlar mavjud edi, lekin ular huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan qat’iy jazolanar edi.

3. Onlayn cheklovlar

Internetning rivojlanishi bilan ko‘plab xalqaro bukmekerlik kompaniyalari o‘z xizmatlarini onlayn-platformalar orqali taklif qila boshladilar. O‘zbekiston hukumati bunday saytlarga kirishni bloklash orqali fuqarolarning internet orqali qimor o‘yinlarida ishtirok etishining oldini olishga harakat qilishgan.

Zamonaviy o‘zgarishlar

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda iqtisodiyotning turli sohalarida, jumladan, qimor biznesida islohotlar kuzatilmoqda. Bu liberallashuv va chet el investitsiyasini jalb qilishga qaratilgan kurs bilan bog‘liq.

2019-yilda O‘zbekiston hukumati bukmekerlik faoliyatini qonuniylashtirish rejalarini e’lon qildi, lekin qat’iy cheklovlar bilan. Quyidagi choralar taklif etildi:

• Bukmekerlik idoralari faqat mamlakat hududida faoliyat yuritishiga ruxsat berish;
• Moliyaviy operatsiyalarni va soliq qonunchiligiga rioya qilishni qat’iy nazorat qilish;
• Lotoreya va qimor o‘yinlariga bog‘liqlikka moyil shaxslarning kirishini cheklash.

2025-yilning 1-yanvaridan boshlab esa O‘zbekistonda internetda tavakkalchilikka asoslangan o‘yinlarni tashkil etish va bukmekerlik faoliyati qonuniylashtirildi. Bukmekerlik faoliyati bilan shug‘ullanish uchun vakolatli davlat organlaridan litsenziya olish talab etiladi. Bu shaffoflikni ta’minlash va mijozlar manfaatlarini himoya qilish maqsadida joriy etilgan.

O‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyatni faqat O‘zbekiston fuqarosi bo‘lgan yuridik shaxslar amalga oshirishi mumkin. Ushbu faoliyat faqat O‘zbekiston hududida ro‘yxatdan o‘tgan tashkilotlar tomonidan amalga oshirilishi kerak.

Shuningdek, elektron platforma O‘zbekiston hududidagi serverlarda joylashgan bo‘lishi lozim: barcha texnik resurslar va ma’lumotlar mamlakat ichida saqlanishi kerak. Faoliyat faqat internet tarmog‘ining milliy segmentidagi yagona domen nomidan foydalanib amalga oshirilishi mumkin.

Faqatgina litsenziyada ko‘rsatilgan faoliyat turlari bilan shug‘ullanishga ruxsat etiladi. Zarurat tug‘ilganda har bir faoliyat turi uchun alohida litsenziya olish mumkin, shu jumladan internet o‘yinlari uchun ham.

Internet o‘yinlari va bukmekerlik faoliyatini tashkil etuvchilar uchun ariza topshirish sanasiga minimal ustav kapitali kamida 150 000 BHM (56 mlrd 250 mln so‘m)ni tashkil etadi.

Bundan tashqari, internet o‘yinlari va bukmekerlik faoliyatini tashkil etuvchilar 75 000 BHM (28 mlrd 125 mln so‘m) miqdorida zaxira jamg‘armasini joylashtirishlari shart. Zaxira jamg‘armasi mablag‘lari litsenziyalovchi organ tomonidan ko‘rsatilgan O‘zbekistonning tijorat bankidagi alohida hisob raqamda saqlanishi kerak. Ushbu miqdor uchun bank kafolati yoki sug‘urta tashkiloti tomonidan berilgan sug‘urta polisi taqdim etilishi mumkin.

Internetda xavfga asoslangan o‘yinlar va bukmekerlik faoliyatini tashkil etish bo‘yicha litsenziyani qayta rasmiylashtirish uchun yig‘im ariza topshirish sanasida 500 BHM (187,5 mln so‘m)ni tashkil etadi.

Internet o‘yinlari va bukmekerlik faoliyatini tashkil etish O‘zbekiston Respublikasining quyidagi sohalardagi qonunchilik talablariga muvofiq amalga oshirilishi kerak:

• jinoyat yo‘li bilan olingan daromadlarni legallashtirishning oldini olish;
• terrorizmni moliyalashtirish va ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatishga qarshi kurashish;
• shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish;
• reklama qonunchiligi normalariga rioya qilish.

Shu bilan birga, quyidagi bukmekerlik faoliyatini tashkil etish va o‘tkazish taqiqlanadi:

• O‘zbekiston hududida uning fuqarolari ishtirokida bo‘ladigan voqealar bo‘yicha (sport o‘yinlari va musobaqalari, siyosiy jarayonlar, tanlovlar va boshqalar), bundan xalqaro federatsiyalar qoidalariga muvofiq tayyorgarlik, nazorat va hakamlikni ta’minlash sharti bilan tomoshabinlar ishtirokida o‘tkaziladigan xalqaro tadbirlar va sport o‘yinlari mustasno;
• bolalar va o‘smirlar o‘rtasida o‘tkaziladigan sport musobaqalari bo‘yicha.

Litsenziyalovchi organ internet o‘yinlari va bukmekerlik faoliyatini tashkil etuvchi shaxsga qonunchilikni, shu jumladan, jinoyat yo‘li bilan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi qonunchilikni buzganligi uchun jarima solishi mumkin.

Jarima miqdori tashkilotchining ustav fondi (kapitali)ning minimal hajmining 1%idan oshmasligi kerak. Jarimaning 50% litsenziyalovchi organning hisob raqamiga o‘tkaziladi.

Shuningdek, o‘yinchilar tomonidan bukmekerlik tikishlari va internet o‘yinlariga kiritilgan mablag‘larning 1% miqdori litsenziyalovchi organning hisob raqamiga o‘tkaziladi.

Istiqbollar

Bukmekerlik faoliyatining qonuniylashtirilishi quyidagi iqtisodiy foyda keltirishi mumkin:

• Soliq tushumlarining oshishi.
• Yangi ish o‘rinlarining yaratilishi.
• Sportni rivojlantirish va investitsiyalarni jalb qilish.

Biroq ijobiy natijalarga erishish uchun qat’iy nazorat tizimini yaratish zarur, bu ijtimoiy xatarlarni minimallashtirish va sohaning shaffofligini ta’minlaydi.

Umuman olganda, O‘zbekistonda bukmekerlik faoliyati endi shakllanmoqda. Bu soha mamlakat iqtisodiyotining muhim qismiga aylanishi, sport va boshqa sohalarni rivojlantirishga hissa qo‘shishi kutilmoqda.