Jahon banki O‘zbekistonning 12 yillik iqtisodiy rivojlanishini tahlil qildi

Jahon banki “O‘zbekiston bo‘yicha iqtisodiy memorandum” dokladida O‘zbekistonning 2010−2022-yillardagi iqtisodiy rivojlanishi tahlilini taqdim etdi.

Hisobotda mamlakat duch kelgan bir qator muammolar ham sanab o‘tilgan. Hisobot davrida O‘zbekistonda aholi jon boshiga qo‘shilgan qiymatning o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasi hamda o‘rtacha daromadli mamlakatlar guruhidagi past daromadli mamlakatlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichdan yuqori bo‘lib, 4,2% tashkil etdi.

Biroq bu o‘sishning katta qismi asosiy kapitalga investitsiyalar — binolar, asbob-uskunalar, infratuzilma va tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan boshqa kapital tovarlar kabi uzoq muddatli moddiy aktivlarga investitsiyalar hisobiga turtki bo‘ldi, — deyiladi hisobotda.

2017-yildan 2022-yilgacha iqtisodiy o‘sish yetarli miqdorda ish o‘rinlari yaratilishi bilan birga kuzatilmadi. Faqat 2023−2024-yillarda mehnat bozoridagi vaziyat yaxshilana boshladi.

Jahon bankining fikricha, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad darajasi yuqori bo‘lgan davlat maqomiga erishish uchun O‘zbekiston iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ikki xonali ko‘rsatkichlarga yaqinlashishini ta’minlashi kerak.

Bu umumiy omil unumdorligini oshirishni, ya’ni mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishda mamlakat resurslaridan (mehnat, kapital, yer va texnologiya) foydalanish samaradorligini oshirishni talab qiladi. Shuningdek, tartibga soluvchi to‘siqlar, bozordagi buzilishlar va texnologik kechikishlarni bartaraf etish, xalqaro savdoga integratsiyani jadallashtirish va inson kapitali sifatini oshirish muhim ahamiyatga ega, deydi tahlilchilar.

Mamlakatda xususiy sektorni rivojlantirish, firma va kompaniyalarning raqobatbardoshligini oshirish zarur. Hisobotda 2020-yilda O‘zbekistonda 2 mingta davlat korxonasi faoliyat ko‘rsatayotgani, ularning umumiy daromadlari YAIMning qariyb 32% ini tashkil etishi qayd etilgan. Shu bilan birga, ularning 80%i xususiy firma va kompaniyalar samaraliroq faoliyat yuritishi mumkin bo‘lgan tarmoqlarda faoliyat yuritgan.

Hisobotda infratuzilmani, xususan, elektr energetika va transport sohalarini modernizatsiya qilish zarurligi qayd etilgan. Ushbu chora-tadbirlar biznes xarajatlarini kamaytirishi va butun mamlakat bo‘ylab transport aloqasini yaxshilashi kutilmoqda. Hujjatda aytilishicha, energetika sohasiga xususiy investitsiyalarni jalb qilish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar, jumladan, tarif islohoti 2026−2027-yillarga borib sohadagi xarajatlarni qoplashga yordam beradi.

Jahon bankining fikricha, O‘zbekistonning yana bir maqsadi tashqi savdoni kengaytirish va jahon bozorlariga integratsiya bo‘lishi mumkin. 2017-yildan buyon ikki barobardan ziyod oshgan tashqi savdo aylanmasining YAIMga nisbati 2022-yilda 71,6% ga yetdi, mamlakat korxonalarining atigi 6% i o‘z mahsulotlarini eksport qilmoqda.

Jahon banki ba’zi strategik chora-tadbirlarni amalga oshirish imkoniyatlarini ko‘rib chiqishni tavsiya qiladi:

• ishlab chiqarish sanoatida unumdorligi yuqori bo‘lgan hududlarda, shu jumladan, Toshkent va Qashqadaryo viloyatlarida elektr energetikasi infratuzilmasini rivojlantirishga investitsiyalar;
• Toshkent shahrini iqtisodiy ahamiyatga ega hududlar, jumladan, Samarqand va Navoiy viloyatlari bilan bog‘lovchi yo‘l infratuzilmasini yaxshilash;
• Qoraqalpog‘iston va Xorazm viloyatining markaziy viloyatlar, jumladan, Navoiy va Buxoro viloyatlari bilan transport aloqasini yaxshilash maqsadida temiryo‘l tarmog‘ini modernizatsiya qilish;
• raqobatbardosh tarmoqlardagi davlat korxonalarini xususiylashtirishni jadallashtirish va tegishli davlat aktivlarini realizatsiya qilishning aniq muddatlari va shaffof mexanizmlari ko‘rsatilgan “yo‘l xaritasi” ni ishlab chiqish;
• davlat korxonalari samaradorligini oshirish maqsadida korporativ boshqaruv islohotlarini amalga oshirish;
• bank sektorini isloh qilish va xususiy sektor uchun muqobil moliyalashtirish manbalarini rivojlantirish orqali kichik va o‘rta biznes subyektlarining moliyalashtirishdan foydalanishini ta’minlash;
• tartibga solish yukini kamaytirish va tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlarini litsenziyalash va ruxsatnomalar berish tartib-taomillarini soddalashtirish;
• muhim tovarlar, jumladan, oziq-ovqat va dori-darmonlar importiga bojlarni bekor qilish;
• bojxona tartib-qoidalarini optimallashtirish va tashqi savdo hajmlarini kengaytirish uchun raqamli yechimlarni joriy etish va boshqalar.

Ushbu tavsiyalarning amalga oshirilishi, Jahon bankining qayd etishicha, O‘zbekistonga iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolish va sifatli ish o‘rinlari yaratish imkonini beradi. Bundan tashqari, mamlakat xususiy firma va kompaniyalarning raqobatbardoshligini oshirish va global savdoda faolroq ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘ladi, deyiladi Jahon banki hisobotida.