Biznesni valyuta xatarlaridan himoya qilish bo‘yicha chek-list

Biznes qayerda pul yo‘qotadi?

Birinchi navbatda har bir tadbirkor o‘z daromad va xarajatlar tuzilmasini halol tahlil qilishi lozim. Ko‘p hollarda tadbirkorlar “valyuta xatarlari bizga ta’sir qilmaydi” deb o‘ylaydi, lekin bir necha oydan so‘ng import xomashyosi narxining oshishidan hayratga tushishadi. Yoki “foiz stavkasi past” degan fikr bilan valyuta kreditini olishadi, lekin so‘mning qadrsizlanishi tufayli kredit bo‘yicha to‘lovlar keskin oshib ketadi.

Bunday holatlarga tushib qolmaslik uchun xorijiy valyutaga bog‘liq xarajatlarni aniqlab olish muhim:

 • Xomashyo yoki uskunalarni import qilish – agar daromadlaringiz so‘mda bo‘lsa, lekin to‘lovlarni dollarda amalga oshirsangiz, valyuta kursi o‘zgarishi sizga zarar yetkazishi mumkin.

 • Ijara yoki shartnomalar shartli birlikda belgilangan bo‘lsa – ba’zan ko‘chmas mulk egalari ijara to‘lovlarini “kurs bo‘yicha” belgilaydi, bu esa kutilmagan xarajatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

 • Chet el valyutasidagi kreditlar – boshlang‘ich foiz stavkasi pastdek tuyuladi, lekin milliy valyuta qadrsizlangan taqdirda kredit to‘lovlari oshadi.

Agar valyuta majburiyatlarining ulushi yuqori bo‘lsa, ularga qanday yondashish haqida oldindan o‘ylash lozim.

Valyuta kursini qanday barqarorlashtirish mumkin?

Agar sizda doimiy xarid jadvali yoki kredit to‘lovlari bo‘lsa, xatarlarni kamaytirishning eng ishonchli usullaridan biri – kursni oldindan belgilashdir. Buni hedjlash (xatarlarni himoyalash) vositalari yordamida amalga oshirish mumkin:

 • Forward shartnomalar – bank bilan kelishuv tuzib, kelajakda muayyan miqdordagi valyutani belgilangan kurs bo‘yicha sotib olish yoki sotish huquqiga ega bo‘lasiz.

 • Opsionlar – valyutani oldindan kelishilgan narxda sotib olish yoki sotish huquqini beradi, lekin siz kelishuvdan voz kechishingiz ham mumkin, agar bozor sharoiti siz uchun qulay bo‘lsa.

Ko‘p kompaniyalar bu vositalardan foydalanmaydi va kursning keskin o‘zgarishiga tayyor bo‘lmaydi. Biroq, valyuta kursining atigi 10-15% o‘zgarishi ham rejalashtirilgan foydani yo‘qqa chiqarishi mumkin. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, yirik xarid oldidan kursni belgilamagan kompaniyalar millionlab yo‘qotishlarga uchragan.

Valyuta hisoblarini diversifikatsiya qiling

Ko‘pchilik kompaniyalar valyuta hisoblarini turli valyutalarda yuritish mumkinligini unutadi. Agar siz faqat dollar bilan ishlamasangiz, balki yevro yoki boshqa valyutalar bilan ham operatsiyalar olib borsangiz, parallel hisob ochish maqsadga muvofiq. Bu valyuta kurslarining o‘zgarishiga moslashuvchan munosabatda bo‘lishga va mablag‘larni qulay kursda konvertatsiya qilishga yordam beradi.

Shuningdek, yetkazib beruvchilar va mijozlar bilan tuzilgan shartnomalarni qayta ko‘rib chiqish ham foydali bo‘lishi mumkin. Ba’zan to‘lovlarni qisman so‘mda, qisman xorijiy valyutada amalga oshirish bo‘yicha kelishib olish mumkin. Bu xatarlarni kompaniyangizning hamkorlari bilan taqsimlash imkonini beradi.

Mahalliy yetkazib beruvchilarni izlash ham yaxshi yechim bo‘lishi mumkin. Albatta, ba’zi hollarda sifatni qo‘shimcha nazorat qilish talab etiladi, lekin bu sizning valyuta kursiga bog‘liq bo‘lgan xatarlaringizni kamaytiradi.

Valyuta kreditlari xatarlari

Ko‘p kompaniyalar xorijiy valyutadagi kreditlarni olishadi, chunki ularning foiz stavkasi milliy valyutadagi kreditlarga nisbatan past bo‘ladi. Lekin, agar so‘m qadrsizlansa, kredit bo‘yicha to‘lovlar sezilarli darajada oshadi.

Shuning uchun kredit olishdan avval daromadlaringiz manbalarini chuqur tahlil qiling. Agar asosiy tushumingiz so‘mda bo‘lsa, lekin kredit to‘lovlari dollarda amalga oshirilishi kerak bo‘lsa, quyidagi variantlarni ko‘rib chiqish kerak:

 • Imkon qadar milliy valyutada qayta moliyalashtirish (refinansirovanie) qilish.

• Valyuta xatarlarini sug‘urtalash (lekin uning iqtisodiy jihatdan samaradorligini oldindan hisoblab chiqing).

 • Agar to‘lovlarni xorijiy valyutada amalga oshirishingiz aniq bo‘lsa, mablag‘larning bir qismini dollarda saqlash.

Kurs va prognozlarni kuzatib boring

Valyuta xatarlarini boshqarishni “avtopilot” rejimiga o‘tkazib bo‘lmaydi. Bu doimiy e’tiborni talab qiladigan jarayon. Hatto kichik biznes ham valyuta kurslarini, markaziy bank yangiliklarini va iqtisodiy indikatorlarni kuzatib boradigan mas’ul shaxsni tayinlashi lozim.

Agar devalvatsiya ehtimoli yuqori bo‘lsa, kerakli miqdordagi valyutani oldindan sotib olish yaxshiroq. Aksincha, so‘m mustahkamlanishi kutilayotgan bo‘lsa, dollarning xaridini shoshilmasdan amalga oshirish maqsadga muvofiq.

Ko‘pchilik bu jarayonni ortiqcha harakat deb hisoblaydi, lekin amaliyot shuni ko‘rsatadiki, bunday monitoring yirik mablag‘larni tejashga yordam beradi.

Xulosa: xatarlarga tayyor bo‘ling

Valyuta kursining o‘zgarishi – ayniqsa, O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan bozorlarda – tabiiy holat. Lekin valyuta xatarlarini boshqarish bo‘yicha aniq strategiya ishlab chiqish orqali yo‘qotishlarning oldini olish mumkin.

 • Daromad va xarajatlaringizni valyuta nuqtayi nazaridan tahlil qiling.

 • Agar katta miqdorda to‘lovlar kutilayotgan bo‘lsa, hedjlash vositalaridan foydalanishni o‘ylab ko‘ring.

 • Valyuta hisoblarini diversifikatsiya qiling va mahalliy yetkazib beruvchilar bilan ishlash imkoniyatlarini baholang.

 • Valyuta kreditlarining ijobiy va salbiy tomonlarini real baholang.

 • Kurs va makroiqtisodiy indikatorlarni doimiy ravishda kuzatib boring.

Valyuta xatarlarini boshqarish – doimiy e’tibor talab qiladigan jarayon. Ammo uzoq muddatda bu yondashuv kompaniyangizning barqarorligini oshiradi va qo‘shimcha moliyaviy xavfsizlik yostig‘ini yaratadi.